2011: Η χειρότερη χρονιά της Ευρώπης

Κριστίν Λαγκάρντ: Για να μαντέψεις το μέλλον της παγκόσμιας οικονομίας πρέπει να μπορείς να διαβάζεις τη μαγική γυάλινη σφαίρα
Μπαλή Κάκη

Το σωτήριο έτος 2011, που μας αποχαιρετά σε λίγες μέρες, ήταν το καταστροφικότερο μέχρι τώρα στην ιστορία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η κρίση που στην αρχή της χρονιάς είχε αρπάξει στις δαγκάνες της τις χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας εξελίχθηκε ανενόχλητη σε συνολική κρίση. Η μεγάλη κυρία του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου Κριστίν Λαγκάρντ, μάλιστα, εκτιμά ότι είναι και συστημική.

Εάν πριν από ένα χρόνο είχαν προβλήματα αναχρηματοδότησης του χρέους τους μόνο οι χώρες του Νότου -με την Ελλάδα και την Ιρλανδία να έχουν μπει κάτω από την ομπρέλα των μηχανισμών διάσωσης- τώρα αμφισβητείται ευθέως έως και η πιστοληπτική ικανότητα της Γαλλίας. Εάν πριν από ένα χρόνο εθεωρείτο αδιανόητη η έξοδος ενός κράτους μέλους από την Ευρωζώνη ή και η διάλυσή της, τώρα αναλυτές, πολιτικοί, κερδοσκόποι αλλά και απλοί πολίτες παίζουν στοιχήματα, ο καθένας με τον τρόπο του, για το πότε θα τελειώσει άδοξα το πείραμα του κοινού νομίσματος.

Η πιο... αποστασιοποιημένη σχετική δήλωση την εβδομάδα που πέρασε ήταν του Μοχάμεντ Ελ Εριάν, του διαχειριστή της Pimco, του μεγαλύτερου «παίκτη» στην αγορά ομολόγων, ο οποίος εκτιμά ότι οι πιθανότητες να διαλυθεί το «μαγαζί» είναι μία στις τρεις, ενώ οι πιθανότητες να συρρικνωθεί από την ευρωζώνη των 17 σ’ αυτή των 9 είναι έξι στις δέκα. Βεβαίως, δεν αποφασίζει ο Ελ Εριάν και κανένας Ελ Εριάν. Αποφασίζουν οι ευρωπαϊκές πολιτικές ηγεσίες -οι οποίες το 2011 αναλώθηκαν σε έναν μαραθώνιο συνόδων κορυφής με πολύ πενιχρά αποτελέσματα.

Κάθε σύνοδος -και κάθε γαλλογερμανική συνάντηση που προηγούνταν της συνόδου- ξεκινούσε με μεγάλες προσδοκίες και κατέληγε είτε σε μη απόφαση είτε σε θνησιγενείς αποφάσεις είτε σε μια πρόταση για διέξοδο από την κρίση, η οποία κρινόταν από τις αγορές σε χρόνο ρεκόρ ανεπαρκής.

Κάθε πολιτική προσπάθεια για την υπέρβαση της κρίσης γινόταν με καθυστέρηση, ως αντίδραση στα γεγονότα κι όχι ως κίνηση για την καθοδήγησή τους. Και στην τελευταία σύνοδο κορυφής της Ε.Ε. -την υπ' αριθμόν 16 τη χρονιά που πέρασε- παρουσιάστηκε το σχέδιο για μια Νομισματική Ένωση, η οποία επί της ουσίας «συνταγματοποιεί» το αποτυχημένο Σύμφωνο Σταθερότητας με τις προβλέψεις της για «φρένο» χρέους, συνεχή λιτότητα και αυτόματες κυρώσεις για τους παραβάτες.

Το σχέδιο αυτό διχάζει την Ευρώπη, και όχι μόνο με τον προφανή τρόπο -την εθελούσια απομόνωση, δηλαδή, της Βρετανίας, η οποία ούτως ή άλλως έβλεπε πάντα την Ε.Ε. ως χώρο διαπραγμάτευσης των εθνικών συμφερόντων της. Αν και οι 26 χώρες αποδέχτηκαν τα ξημερώματα της 9ης Δεκεμβρίου τη γαλλογερμανική υπαγόρευση -κάποιες με ενστάσεις και κάποιες χωρίς να πουν κουβέντα- οι περισσότερες το έκαναν με σφιγμένα τα δόντια και χωρίς να έχουν πειστεί ούτε για την αναγκαιότητα ούτε για την αποτελεσματικότητα του νέου συμφώνου. Απλά ο εκβιασμός ήταν πολύ μεγάλος για να αντισταθούν ή η πολιτική ετοιμότητά τους πολύ μικρή για να επεξεργαστούν και να διαπραγματευτούν μιαν άλλη λύση.

Χωρίς τα λεφτά της Γερμανίας και το εύθραυστο «ΑΑΑ» της Γαλλίας δεν μπορούν να γεμίσουν τα ταμεία των μηχανισμών στήριξης, αυτών που διασφαλίζουν -και θα πρέπει να διασφαλίσουν και στο μέλλον- τη δανειοδότηση εκείνων των κρατών μελών της Ευρωζώνης, που είτε δεν μπορούν να βγουν στις αγορές είτε καλούνται να πληρώσουν επιτόκια απαγορευτικά για τη διαχειρισιμότητα του χρέους τους. Και χωρίς τον... όρκο των άλλων στη δημοσιονομική «ορθοδοξία» η Γερμανία δεν ήταν διατεθειμένη να πληρώσει.

Το γερμανικό πρόβλημα

Βέβαια αυτή η ίδια Γερμανία που θέλει να τους κάνει όλους Γερμανούς στην Ευρώπη- υποτίθεται, συνετούς και οικονόμους- φρόντισε μερικά χρόνια πριν, μαζί με τους Γάλλους εταίρους της, να αμφισβητήσει τους κανόνες σταθερότητας που υποτίθεται ότι θρησκόληπτα ακολουθεί. Η Γερμανία κουβαλάει το τραύμα του πληθωρισμού και του ξεφτιλισμένου νομίσματος, από τα χρόνια της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης και πιστεύει ότι όλη η Ευρώπη πρέπει να την υπακούσει επειδή θυσίασε το ισχυρό μάρκο στο βωμό του κοινού νομίσματος. Κι επιμένει να αγνοεί -αν και το ψελλίζουν μια στις τόσες οι πολιτικοί της- ότι μέχρι στιγμής ήταν η κερδισμένη του ευρώ. Ότι κατάφερε να μεγιστοποιήσει της εξαγωγές της χάρη στην κοινή αγορά και το κοινό νόμισμα. Όταν τώρα τις επιρρίπτουν ότι τα μεγάλα ελλείμματα των εταίρων της στην Ευρωζώνη είναι τα δικά της πλεονάσματα -62 δισ. ευρώ μόνο φέτος-, κλείνει τ’ αυτιά της. Τι κι αν ο πλούτος της βασίζεται στα χρέη των άλλων;

Η συνταγή της Μέρκελ για τον έξω κόσμο είναι «κάντε το όπως οι Γερμανοί», ρίξτε τους μισθούς, αυξήστε την ανταγωνιστικότητα. Μόνο που, αν η επιθυμία της γίνει πραγματικότητα και όλοι μπορούν να εξάγουν στην Ευρωζώνη, δεν θα μείνει κανείς για να εισάγει -μεταξύ άλλων τα γερμανικά προϊόντα. Βέβαια, όπως θα έλεγε και η καμήλα στον καμηλιέρη, στο παλιό ανέκδοτο, όταν τη ρωτούσε εάν προτιμάει την ανηφόρα από την κατηφόρα: «Το καλύτερο, αφεντικό, είναι ο ίσιος δρόμος».

Αφού όλα στην Ευρώπη είναι συμβιβασμοί και προσπάθειες σύγκλισης, θα μπορούσαν οι Γερμανοί να ξοδεύουν λίγο περισσότερο και οι Έλληνες, λόγου χάρη, λίγο λιγότερο. Ωστόσο η κυβέρνηση του Βερολίνου θεωρεί ότι οι... άσωτοι πρέπει να τιμωρηθούν, αρνούμενη να αντιληφθεί ότι την τιμωρία τους θα την πληρώσουν και οι Γερμανοί, που εξακολουθούν να εξαρτώνται πρωτίστως από τις εξαγωγές τους στην Ευρωζώνη.

Ποιοι θα βάλουν τα λεφτά;

Ανεξάρτητα, πάντως, από το πώς θα προχωρήσει η απόφαση της τελευταίας συνόδου κορυφής και πώς -και εάν- θα εφαρμοστεί στο μέλλον, αυτό που επείγει είναι κάποιοι να βάλουν τα λεφτά στα ταμεία των μηχανισμών στήριξης, του προσωρινού EFSF και του μόνιμου ESM ή έστω στο ΔΝΤ για να δανείζει τους μηχανισμούς στήριξης. (Αυτή η αλχημεία αποφασίστηκε για να μην υπάρξει... θεσμικό πρόβλημα, καθώς οι χώρες της Ευρωζώνης μπορούν να δανείζουν το ΔΝΤ και το ΔΝΤ με τη σειρά του τις χώρες, αλλά η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα δεν επιτρέπεται εκ του καταστατικού της να δανείζει χώρες).

Με τα χίλια ζόρια στο -μάλλον- τελευταίο- Eurogroup αυτής της χρονιάς οι χώρες της Ευρωζώνης αποφάσισαν κατ’ αρχήν να δώσουν 170 δισεκατομμύρια ευρώ στο ΔΝΤ, αλλά δεν κατάφεραν να πείσουν τους εκτός να δώσουν κι αυτοί τον... οβολό τους. Τη μερίδα του λέοντος, με 45 δισ. ευρώ, έχει αναλάβει να πληρώσει η Γερμανία, αλλά δεν... βιάζεται.

Οι ήδη ενταγμένοι στους μηχανισμούς στήριξης -Ελλάδα, Πορτογαλία, Ιρλανδία- εξαιρούνται. Οι νέοι ανατολικοί εταίροι ζορίζονται. Και οι εκτός Ευρωζώνης και Ευρώπης δύσκολα κρύβουν πλέον την απροθυμία τους. Η Βρετανία, που βρίσκεται σε φάση απομόνωσης, δεν θέλει ούτε να το ακούσει, οι Κινέζοι όλο στα λόγια μένουν, οι Αμερικανοί έχουν ξεκαθαρίσει ότι «η Ευρώπη είναι αρκετά πλούσια και ισχυρή για να τα καταφέρει μόνη της», ενώ και η υπόσχεση της Ρωσίας να δώσει περί τα 10 δισ. είναι ως τώρα απλά... υπόσχεση.

Η αλήθεια είναι ότι οι Αμερικανοί έχουν δίκαιο. Η Ευρώπη είναι γεμάτη πλούσιους ανθρώπους, που έγιναν ακόμη πιο πλούσιοι τα τελευταία χρόνια της κρίσης. Αλλά κανείς πολιτικός δεν τους ζητάει να βάλουν το χέρι στην τσέπη, ούτε βέβαια οι ίδιοι προθυμοποιούνται.

ΑΥΓΗ